افتو وُحود/ افتو بُحود/ افتو و حوت / اسفندماه
(این نوشته پیشتر در تاریخ 24 ژانویه 2022 در کانال تلگرامی فرهنگستان سمنان منتشر شده بود).
اساسِ تقویمِ کنونیِ ایران، تقویم جلالی است. تقویمی که توسط عده‌ای از دانشمندان ایرانی دوره سلجوقی همچون عبدالرحمان خازنی و عمر خیام نیشابوری، با فرمان خواجه نظام‌الملک طوسی در زمان ملک‌شاه سلجوقی تدوین شد. البته این تقویم تا همین اواخر دوره قاجار رسمیت نداشت. میرزا عبدالغفار اصفهانی، منجم و معلم ریاضی مدرسه دارالفنون، کسی است که تقویم هجری خورشیدی را برپایه تقویم جلالی استخراج کرد. در تقویمِ استخراجیِ او، ماه‌ها براساس اسامیِ عربیِ بُرج‌های دوازده‌گانه فلکی نامگذاری شده‌اند (حَمَل، قوس، میزان، دَلو، حوت و …). به همین خاطر این تقویم را گاه “تقویم هجری خورشیدی بُرجی” می‌خوانند. این تقویم از سال ۱۲۸۹ ه.ش مقیاسِ رسمیِ زمانِ محاسبات مالی کشور شد و در سال ۱۳۰۴ ه.ش با تغییر نام‌ِ ماه‌ها به نام‌های فارسی و تعدیلِ طول ماه‌ها به صورت کنونی، تبدیل به تقویم رسمی کشور یعنی “تقویم هجری خورشیدی” شد.
در تقویمِ برجی، طول زمان یک برج برابر است با تعداد روزهایی که خورشید از دید ناظر زمینی در صورتِ فلکیِ آن برج قرار دارد، که بین ۲۹ تا ۳۳ روز است.
استفاده از برج‌ها هنوز هم در بین مردم به خصوص قدیمی‌ترها کاربرد دارد. مثلا برج جوزا و قوس و حوت.
به عنوان نمونه در سمنان از قدیم می‌گفتند آبِ ماه قوس (اُووی قُوسی/ قُوس‌اُو) ،آذر ماه آخر پاییز، برای زمین زراعی و درختان خوب است. یا مثلا عبارت “اَفتُو وُحود/ اَفتُو بُحود” که در واقع “آفتاب و حوت” است (یعنی زمانی که خورشید در صورت فلکی حوت است) برای ماه اسفند هنوز گفته می‌شود.
Current Iran’s calendar has roots in Jalali calendar which was compiled by various famous astronomers/mathematicians such as Omar Khayyam and Abdul Rahman Khazini in Seljuk period. Mirza Abdul Ghaffar – the astronomer- extracted Solar Hijri Calendar based on Jalali calendar, using Arabic names of zodiac signs as names of the months (“Borj”s).
Although these months names are changed to pure persian names in current calendar, some people (mostly elders) sometime use them.
As an example, in Semnani language they call Esfand (last month of winter) as “afto-vo-hud” which means the time that “sun is in Pisces (fishes) constellation”.
Ehsan Ebrahimian
