تولا / tulā – یک واحد قدیمی سمنانی برای اندازه
در زبانِ سمنانی، برای اندازههایی مثل یک تکه (حبّه) قند یا یک تکه (حبّه) کشک، از واژه تولا استفاده میکنند. در واقع این اندازه – چه اساسش مقدارِ وزن باشد ، چه ابعاد – برای موادی استفاده میشود که تکه های کوچک آن شکل منظمی ندارد (بگذریم از اینکه الان حبه های قند را به صورت صنعتی و گاه دستی، به شکلی کاملا مکعبی درمیآورند، اما قدیمتر، قندهایی که با استفاده از قندشکن شکسته میشد ضرورتا شکل کاملا بینقص مکعبی نداشت). مثلا:
قَندَ تولا -> یک تکه (حبه) قند
کَشکَ تولا -> یک تکه (حبه) کشک
کِلوخَ تولا -> یک تکه کُلوخ (گِلِ خشکشده)
واژه تولا، یک واحد وزنِ قدیمی هندی/آسیای جنوبی است (که البته با این اوصاف به نظر میآید در ایران یا حداقل در بخشهایی از ایران نیز استفاده داشته است). خودِ واحد تولا (tolā / tola / tolah / tole ) برابر با 11.66 گرم است، معادل 180 گندم (grain، تقریبا 64 میلیگرم).
البته این واحد دیگر کاربرد چندانی در هند ندارد و گویا تنها در بازار سیاه برای وزن مواد مخدر مثل حشیش کاربرد دارد و تقریبا معادل 10 گرم امروزی به کار برده میشود.
مشابه این واژه را در زبانها و گویشهای دیگر ایرانی به جز سمنانی پیدا نکردم، اما قطعا نمونههایی از آن باید وجود داشته باشد.
ریشه واژه تولا از -tel هندواروپایی به معنی کشیدن، وزن کردن، بالا کشیدن است.