پرجنه   pɛrjɛ’na – مقداری بسیار کم

Ehsan Ebrahimian 

پرجنَه   pɛrjɛ’na

برای یافتن ریشه واژگان یک زبان، علاوه بر بررسی تحولات آوایی، شناختی از ساختِ انواع واژه در آن زبان نیز کمک‌کننده است.
در سمنانی مصدری داریم به صورت “بپرجندیون bɛpɛrjɛndion /بپریشتیون  bɛprištion”  به معنی “خود را در فشار و سختی قرار دادن؛ فشردن و له کردن چیزی بین دو انگشت”
فعل امر از این مصدر با حذف پیشوند فعلی ب (بن مضارع) به صورت “پرجن” درمی‌آید. ساخت بن‌مضارع+ه ، در ساخت انواع اسامی در سمنانی و فارسی بسیار متداول است.
پرجن+ه  ->  پرجنَه
پرجنه: مقدار بسیار کم.

جالب توجه است که در فارسی قدیم کلمه “پرزه” به معنی مقدار بسیار کم از چیزی است.  در لغتنامه دهخدا آمده:

پرزه . [ پ ِزَ / زِ ] (اِ) اندکی از چیزی چون نمک و مشک و جز آن که با نوک دو انگشت ابهام و سبّابه برگیرند || نهایت قلیل : یک پرزه نمک

از همین ریشه و خانواده‌اند واژگان و عبارات سمنانی زیر:
 پریشکه/پیریشکه: مقدار بسیار کم
اشکته پیریشکی: خرده‌ریزه‌های یک چیزی که شکسته
و همینطور پریشان و پریش فارسی در ترکیبات “خاک‌پریش” و “خاطر‌پریش”.

Recommended Posts

نَلی nali / نَلیچا naličā

واژۀ فارسیِ “نهالی” یا “نهالین” به معنیِ تشک/دوشک و زیرانداز است. نمونه‌هایی از آن را در شعرِ شاعرانِ قدیم‌‌تر ببینید: نهالی همه خاک دارند و خشتخُنُک آنکه جز تخمِ نیکی نکِشت(فردوسی) اگر شاه باشیم و گر زردهشتنهالین ز خاک است و بالین ز خشت(فردوسی) و سعدی در گلستان:هر پیسه گمان مبر نهالی است شاید که […]

 
آواشناسی دستور زبان ریشه یابی زبان سمنانی زبانشناسی پادکست

نیار – اپیزود ۹ / واژه‌های ریشه‌دارِ به ظاهر ناصحیح!

پادکست نیار – اپیزود نه (۹)احسان ابراهیمیان———-در این اپیزود: ● واژه‌های گویشیِ به ظاهر ناصحیح!● صفتِ تفضیلی و عالی / تر و ترین● ریشۀ واژۀ بهشت● “نغزیت”: نزدیک / Next● مه : مس (بزرگ) / ده : دس (۱۰) / آهن : آسُن ● “مَست” : مَهَست، مَهیست / بزرگترین● مَستَ کُلّیَ / تیکَ کُلّیَ […]

 

دِندُنَه dεndøˈna / زنبور

واژۀ “دندان” در فارسی و “dent” در انگلیسی، هم‌ریشه هستند. دندان، ابزارِ گَزِش و گاز زدن و دندان زدن. “دندان زدن” به معنیِ نیش زدن و گزیدن هم آمده است. در واژه‌نامۀ برهانِ قاطع “دُند” نامِ نوعی زنبور است که در انارکی و اردستانی و میمه‌ای و جوشقانی و خوانساری و نایینی و … با […]

 

Leave A Comment